🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - GARDENIA JASMINOIDES ELLIS - (DÀNH DÀNH)🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - GARDENIA JASMINOIDES ELLIS -  (DÀNH DÀNH)

DÀNH DÀNH (Quả)

Tên khoa học: Gardenia jasminoides Ellis - Gardenia floria L., họ Cà phê (Rubiaceae).

Tên khác: Hồng chi tử - Chi tử - Sơn chi tử (TQ) - Thủy chi tử (TQ) - Cape Jasmine Fruit (Anh).

Bộ phận dùng: Trái chín của cây dành dành  (Fructus Gardeniae) phơi khô, gọi là Chi tử. Đã được ghi vào DĐVN (1983) và DĐTQ (1963), (1997).

Mô tả: Cây dành dành là một cây nhỏ cao độ 1-2 mét, lá thường xanh tốt. Lá mọc đối hay mọc vòng 3 lá một, mặt trên màu sẫm bóng. Hoa màu trắng, mọc đơn độc ở kẽ lá, nở vào màu hè. Trái hình chén nhỏ, có 2-5 ngăn ngoài, có những gờ cạnh theo chiều dọc. Khi chín thì màu vàng đỏ, trong có nhân gồm nhiều hạt màu vàng đỏ.

Thu hái chế biến: Cây dành dành mọc hoang nhiều ở vùng rừng núi và có trồng ở vùng đồng bằng: Hà Tây, Phú Thọ, Yên Bái, Thái Nguyên, Bắc Giang, Hải Dương, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình v.v...

Khoảng tháng 2, hái lấy những trái chín, loại bỏ cuống và tạp chất, đồ qua hơi nước độ 30 phút, rồi phơi hoặc sấy khô. Theo Dược điển Trung Quốc, có ghi thêm hai phương pháp: Chỉ cần phơi hay sấy khô.

Nhúng qua vào nước sôi rồi phơi khô.

Chi tử nhân, bóc vỏ trái trước, đồ qua hơi nước rồi phơi hay sấy khô.

Chi tử ít mùi, vị nhạt, hơi chua.

Loại chi tử trái khô, nhỏ, chín, vỏ đỏ bóng nhân mẩy chắc, mà đỏ nâu, hay đỏ vàng, nguyên trái, không vụn nát, không mốc mọt, không lẫn trái non (nhân xám đen) là tốt. Chi tử nhân loại 1: nguyên nhân, không vụn. Chi tử nhân loại 2: vụn nát.

Thủy phần an toàn dưới 13p100.

Sơn chi tử (mọc hoang ở đồi núi) trái bé có giá trị hơn Thủy chi tử (trồng vùng đồng bằng) trái thường to và dài hơn.

Thành phần hóa học: Chi tử chứa một chất flavonoid màu vàng gọi là Gardenin tương tự với α-crocetin. Ngoài ra còn có các chất terpenoid (gardenosid), xanthophyl (crocin) β-sitosterol, tanin, tinh dầu, keo.

Công dụng: Theo Đông y, chi tử vị đắng, tính lạnh, vào 3 kinh Tâm, Phế, Tam Tiêu.

Có tác dụng trừ nóng (thanh nhiệt) làm mát máu (lương huyết), lợi tiểu, cầm máu.

Dùng chữa các chứng bệnh sốt nóng, trong người buồn bực, mất ngủ, viêm gan vàng da, khát nước và đái tháo nhiều (tiêu khát), đau mắt đỏ, thổ huyết, chảy máu cam, đi lỵ, ra máu, ỉa đái ra máu, nhiệt độc mụn nhọt, viêm thận, thủy thũng. Ngoài ra: dành dành đắp ngoài da chữa bong gân.

Liều dùng: 6-12g, sắc uống. Có thể:

Dùng sống (Sinh chi tử).

Dùng chi tử sao là chi tử đập vụn sao vàng nhỏ lửa hoặc sao cháy xém (Tiêu chi tử) hay sao cháy đen thành than nhưng tồn tính (Thán chi tử).

Chi tử còn dùng ngoài đắp lên những chỗ sưng đau do bị đòn, bị ngã, bị thương. Tán thành bột, hòa với nước hay rượu bôi lên chỗ sưng đau. Lá dành dành có tác dụng kháng sinh. Rửa sạch, chế thành dung dịch thuốc tra mắt.

Lưu ý: Người tỳ vị hư hàn ỉa chảy không bị chứng thấp nhiệt hoặc uất hỏa không được dùng.

Bài thuốc:

Bài số 1: Chữa chảy máu dạ dày:

Chi tử                                               8g

Cát cánh                                          4g

Hoàng cầm                                      4g

Xích thược                                      4g

Bạch mao căn                                 4g

Cam thảo                                        4g

Tri mẫu                                            4g

Trắc bách diệp                                4g

Sắc uống.

Bài số 2: Chữa bí tiểu tiện, bụng trướng căng rốn, tức ngực khó chịu:

Chi tử nhân                                     8g

Bạch mao căn                               10g

Đông quỳ tử                                    4g

Cam thảo                                        4g

Nghiền vụn, sắc uống.

Bài số 3: Chữa viêm bàng quang cấp, đái ra máu, buốt nóng:

Trái dành dành                              10g

Cam thảo                                        3g

Rễ cỏ tranh                                    12g

Sắc uống.

Bảo quản: Để nơi khô ráo, thoáng gió, đề phòng ẩm ướt.

Biệt dược (phối hợp): Kiện vị tiêu hóa - Nhân trung cao thang - Syrup nhân trần.

Bài thuốc Kiện Tỳ Hóa Đờm Thang

Nguyên bản bài thuốc:

380 Bài Thuốc Hiệu Nghiệm Đông Y.

Viện Trung Y Thượng Hải

Công dụng: Kiện tỳ, hóa đờm. Trị cuống phổi sưng, rối loạn chức năng tiêu hóa, nôn mửa.

Thành phần bài thuốc:

Bạch truật                                     12g

Bán hạ (chế)                                   8g

Chích thảo                                      4g

Nhân sâm                                       8g

Phục linh                                       12g

Trần bì                                            4g

Sắc uống.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả

Trong bài có vị Nhân sâm phản với vị Lê lô nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc nguy hiểm chết người- Tuyệt đối không được dùng chung với Lê lô

Bán hạ có độc gây ngứa, kỵ thai phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.

Bài thuốc Nhân Trần Cao Thang

Nguyên bản bài thuốc:

Thương hàn luận

Thành phần bài thuốc:

Nhân trần cao thang

Nhân trần                                    24g

Chi tử                                           8g

Đại hoàng                                    4g

Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp.

Cách dùng: Sắc nước chia 3 lần uống/ ngày.

Giải thích bài thuốc: Trong bài thuốc, vị nhân trần thanh can đơn uất nhiệt, lợi thấp thổi hoàng đản là chủ dược, Chi tử thanh lợi thấp nhiệt ở tam tiêu, Đại hoàng tả uất nhiệt, nhân trần phối hợp với Đại hoàng làm cho thấp nhiệt ra bằng đường đại tiện, vì thế mà bài thuốc chữa Hoàng đản rất tốt.

Ứng dụng lâm sàng:

- Là bài thuốc chủ yếu trị trứng hoàng đản. Nhưng hoàng đản có âm hoàng và dương hoàng, dương hoàng là do thấp nhiệt mà âm hoàng thì chi phối với Chi tử, Hoàng bá, nếu trị âm hoàng thì phối hợp với phụ tử, Can khương.

- Bài thuốc trị viêm gan virus cấp là chủ yếu, nếu là viêm hoặc sỏi túi mật, bệnh xoắn trùng gây nên chứng vàng da thì tùy chứng sử dụng có gia giảm.

- Trường hợp sốt sợ lạnh, đau đầu, gia sài hồ, Hoàng cầm để hòa giải thối nhiệt, nếu táo bón gia thêm Chỉ thực hoặc tăng lượng Đại hoàng để tả nhiệt thông tiện, nếu tiểu tiện đỏ, thì thêm Xa tiền thảo, Kim tiền thảo, Trạch tả, Hoạt thạch để tăng tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, nếu sườn bụng đầy đau gia Uất kim, Chỉ xác, Xuyên luyện từ để sơ can chi thống.

- Trường hợp sốt nặng gia Hoàng bá, Long đởm thảo để tăng tác dụng thanh nhiệt.

- Trong bài thuốc, nếu táo bón dùng Đại Hoàng để công hạ thì cho vào sau, nếu dùng thanh uất nhiệt thì cũng sắc chung.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả

Vị thuốc Uất kim kỵ với Đinh hương, khi dùng cần chú ý.

🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - HEDYOTIS CATIPELLATA WALL. EX G. DON (DẠ CẨM)🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - HEDYOTIS CATIPELLATA WALL. EX G. DON (DẠ CẨM)

DẠ CẨM (Cả cây, thân mang lá)

Tên khoa học: Hedyotis catipellata Wall. ex G. Don họ Cà phê (Rubiaceae).

Tên khác: Cây loét mồm, chạ khẩu cắm (Tày).

Bộ phận dùng: Cả thân cây mang lá, phần trên mặt đất phơi, sấy khô (Herba Hedyotis Catipellatae). Đã được ghi vào DĐVN 2009.

Mô tả: Cây bụi leo bằng thân quấn. Lúc non cành hình 4 cạnh, sau trở thành hình trụ, đến những đốt thì phình to. Lá mọc đối, hình trứng, đầu nhọn, phiến lá dài 6-12cm, rộng 3-4cm, mặt trên màu xanh sẫm, bóng, mặt dưới thì nhạt, gân lá nổi rõ rệt, lá kèm hình sợi, cuống ngắn.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá hoặc đầu cành, thành xim phân đôi, gồm những đầu hình cầu mang những hoa trắng, đài 4 thùy, tràng hợp hình ống, 4 cánh, bầu 2 ô. Trái nang, chứa nhiều hạt nhỏ.

Thu hái chế biến: Có thể thu hái quanh năm, nhưng cuối xuân, đầu hạ cành lá có ngọn non, phát triển thì cắt, thành từng đoạn 50cm-70cm, phơi sấy khô. Khi dùng chặt ngắn nữa (5-6cm). Độ ẩm không quá 11p.100 - Tạp chất không quá 1p.100.

Thành phần hóa học: Trong lá và ngọn chưa nghiên cứu.

Trong rễ dạ cẩm chứa alkaloid, saponin, tanin.

Công dụng: Theo Đông y ( DĐVN 2009): Tính vị: Ngọt, hơi đắng, bình. Vào 2 kinh Tỳ, Vị có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, giảm đau, tiêu viêm, lợi niệu.

Chữa các chứng bệnh viêm loét dạ dày, lở loét miệng, lưỡi, lở loét ngoài da, viêm họng.

Từ kinh nghiệm dân gian, năm 1962 Bệnh viện Lạng Sơn đã dùng dạ cẩm nấu cao lỏng, chế syrup chữa đau loét dạ dày, trung hòa acid trong dịch vị, bớt ợ chua, giảm đau, dần dần thu hẹp chỗ loét.

Liều dùng: Ngày dùng từ 20-40g thân, lá khô, sắc uống (nấu cao chế syrup).

Bị thương tích ngoài da có thể rửa sạch lá, thêm ít muối giã đắp lên, băng lại.

Cũng có thể lấy lá khô tán thành bột (tỉ lệ: dạ cẩm 7 kg, cam thảo 1kg thêm đường kính vừa đủ hồ nếp thành cốm hay dập viên).

Ngày uống 2 lần trước khi ăn, mỗi lần 10-15g.

Một thời gian Dạ cẩm bị lãng quên, nay phong trào trở lại thiên nhiên, an toàn nên đã hồi phục.