🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - CAMPANUMOEA JAVANICA BL. (ĐẢNG SÂM) 🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - CAMPANUMOEA JAVANICA BL. (ĐẢNG SÂM) 

ĐẢNG SÂM 党参

Tên khoa học: Campanumoea javanica Bl ( = Codonopsis javanica (Blume) Hook.f.) họ Hoa chuông (Campanulaceae).

Tên khác: Phòng Đảng sâm - Rầy cáy - Mần cáy - Lày cáy (Cao Bằng, Lạng Sơn). Xí lâu cầu (Lào Cai) - Đảng sâm 党参 Dǎngshēn  (Trung Quốc) - Tangshen (Anh) - Radix Codonopsis (Mỹ).

 

 

 

Bộ phận dùng: Rễ củ phơi hay sấy khô (Radix Campanumoeae).

Đã được ghi vào DĐVN (1983), DĐTQ (1997) ghi rễ của 3 cây:

- Coponopsis pilosula (Franch) Nannf.

- C. pilosula Nannf. var. modesta.

- C. tangshen oliv.

Mô tả: Cây đảng sâm là một cây cỏ nhỏ, thân leo, sống lâu năm. Rễ hình trụ dài, đường kính độ 1-2cm. Loài phổ biến ở nước ta là loài có lá mọc đối, phiến lá hình tim, mặt trên xanh nhạt, mặt dưới trắng nhạt. Có khi gân và thân màu tím, khi bấm có chất sữa chảy ra. Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, hoa hình chuông, màu vàng nhạt, nở về mùa hẹ (tháng 7,8). Trái nang hình cầu dẹt, phía trên có 1 núm nhỏ hình nón, khi chín màu tím đỏ, ăn rất ngon. Trong trái có rất nhiều hạt (mùa trái: tháng 9-10).

Qua các cuộc điều tra thấy đảng sâm mọc hoang nhiều ở những vùng núi rừng Lạng Sơn, Cao Bằng, Nghĩa Lộ, Sơn La, Lào Cai, Hòa Bình, Phú Thọ và cả ở Tây Nguyên. Thường mọc ở độ cao ít nhất trên 600m (so mặt biển). Ta có thể trồng bằng hạt lấy giống ở những cây đã mọc 3-5 năm trở lên. Gieo hạt tháng 3-5 hoặc tháng 5-10, trồng nơi đất có nhiều mùn, có bóng râm che mát (có thể gieo đậu tương, lanh Mán cao độ 10-20cm rồi mới gieo đảng sâm). Cần làm giàn cao độ 2m thì cây mọc tốt. Sau 3-5 năm thì thu hoạch được rễ củ.

Thu hái chế biến: Ở nước ta, thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 3. Chọn những cây đã mọc trên 3-5 năm, đào lấy củ, rửa sạch đất cát, cắt bỏ trên phần cổ rễ và các rễ con rồi đem phơi hoặc sấy (40-50°C) đến khô. Nếu có điều kiện, khi phơi tái nửa chừng thì xếp bằng đầu, bó lại, lấy mảnh gỗ lăn đi lăn lại nhiều lần cho mềm và cho vỏ dính chặt với thịt, cứ sáng phơi chiều lại lăn, 2-3 ngày, xong phơi sấy thật khô.

Đảng sâm mùi thơm nhẹ đặc biệt, vị hơi ngọt. Loại đảng sâm khô, da màu vàng nhạt, thịt vàng ngà, cắt ngang có vân tròn (còn gọi là mắt ngỗng) ở giữa , vị hơi ngọt, không sâu, mốc mọt, không lẫn tạp chất là tốt. Loại đảng sâm không ngọt, nhiều xơ, không nhuận là kém.

Có hai loại:

1. Rễ củ to, đường kính 1cm, trở lên và dài trên 10cm.

2. Rễ củ to, đường kính 0,5-1cm và dài trên 6cm.

Thủy phần an toàn dưới 12p100.

Ngoài ra còn dùng rễ củ của nhiều loài codonopsis:

Codonopsis pilosula (Franch.) Nannf. gọi là Đông đảng sâm - Đảng sâm 3 lá; lá mọc so le, hoa vàng lục và tím.

Codonopsis nersova Nannf. gọi là Lục hoa đảng sâm, Thượng đảng, Văn Đảng, Lô Đảng, Đảng sâm hoa xanh... lá mọc đối có nhiều lông dài màu trắng, hoa màu lục.

Codonopsis lanceolata Benth. et Hook gọi là Dương nhũ, Tứ diệp sâm, Đảng sâm 4 lá... lá mọc vòng 4 lá một chỗ hoa màu vàng. Ở Triều Tiên cũng có loại này.

Ở Triều Tiên còn có loại Codonopsis Sylvestris Kom. gọi là Mạn sâm.

Tránh nhầm lẫn với Minh đảng sâm (Radix Changii) còn gọi là Phấn sa sâm, Nam sa sâm dùng chữa ho là rễ của cây Changium smyrnioides Wolf, họ Hoa tán (Apiaceae).

Thành phần hóa học: Đảng sâm Trung Quốc chứa saponin, đường, một số alkaloid (codonopsin...), vitamin B1, B2, chất đạm...

Đảng sâm Việt Nam mới thấy có chất đường, chất béo, chưa thấy có saponin (Bộ môn Dược liệu Trường Đại học Dược Hà Nội).

Công dụng: Theo Đông y, Đảng sâm vị ngọt, tính bình, vào 2 kinh Phế, Tỳ.

Có tác dụng điều hòa tỳ vị, giúp tiêu hóa, tăng sức lực, tăng bài tiết tân dịch, bồi dưỡng cơ thể, giải khát.

Dùng chữa các chứng bệnh tỳ vị, phổi yếu, người mệt mỏi, biếng ăn, miệng khát, ho, thiếu máu.

Theo Tây y, đảng sâm có tác dụng bổ, giúp tiêu hóa, tăng sức lực, tạo huyết.

Một số tác giả thấy đảng sâm có tác dụng làm tăng lượng đường trong máu, tăng hồng cầu, giảm bạch cầu, giảm huyết áp, do giãn mạch ngoại vi. Ngoài ra còn tăng cường chức năng của vỏ tuyến thận. Ở miền núi, đồng bào thường dùng nấu cho phụ nữ ăn sau khi sinh nở bị yếu mệt và để lợi sữa.

Liều dùng: 9-12g sắc uống.

Khi dùng rửa sạch, đồ cho mềm, thái mỏng 1-3mm, tẩm nước gừng (cho bớt lạnh, tránh phù nề) sao qua. Có khi dùng dưới hình thức Mễ đảng sâm: cho gạo vào nồi, đun cho nóng, thêm ít nước vào cho đến khi gạo dính vào thành nồi, đợi cho hơi cháy có khói lên thì cho đảng sâm vào sao tới màu vàng. Lấy ra để nguội mà dùng. Thường dùng thay thế nhân sâm.

Lưu ý: Người không phải hư hàn mà có thực tà không được dùng.

Bảo quản: Đảng sâm rất dễ bị mốc và bị sâu mọt do một loại bướm. Cần để nơi khô ráo, thoáng, tránh ẩm. Có thể sấy bằng diêm sinh.