🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - QUISQUALIS INDICA L. (SỬ QUÂN TỬ)🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - QUISQUALIS INDICA L. (SỬ QUÂN TỬ)

SỬ QUÂN TỬ 使君子/史君子 Shǐ jūnzǐ

Tên khoa học: Quisqualis indica L. họ Bàng (Combretaceae).

Tên khác: Dây trang leo/ Cây trang dây - Cây Quả giun/ Cây Trái giun - Trái nấc - Bông tràng (Tiếng Mường) - Dây giun - Mác giáo thun - Mạy lăng cường - Rangooncreeper fruit (Anh) - 사군자 Sagunja (Hàn) - クスクス Kuzuukon/クスクス / Kusukusu (Nhật) - Rangoon creeper/ Chinese honeysuckle/ Red jasmine (Mỹ).

Bộ phận dùng: Hạt lấy ở những trái già, chín của cây trái giun đã chế biến khô (Semen Quisqualis).

 

Mô tả: Cây giun là một loài dây leo, mọc lan thành bụi. Lá mọc đối hình trứng dài, đầu nhọn. Bông mọc thành chùm, màu đỏ hồng đẹp. Mùa bông tháng 5-6, trái dài 2,5-cm, đường kính 1,5-2cm, hình trái trám, 5 cạnh lồi, có vỏ cứng, bên trong chứa một nhân béo bùi hình thoi, dài 1,8-2,6cm, đường kính chỗ giữa 0,6-1cm. 

Cây giun mọc hoang nhiều vùng đồi núi các tỉnh Thanh Hoá, Ninh Bình, Hoà Bình, Phú Thọ, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Bắc Giang... vùng Nam Á: Ấn Độ, Malaysia cũng có.

Cây giun là một trong số 16 cây vận động trồng ở xã, trồng bằng trái già hay đoạn của cây.

Thu hái chế biến: Mùa thu hái tháng 8-9, khi trời khô ráo, hái những trái già, vỏ màu sẫm, phơi nắng hoặc sấy khô.

Đập bỏ vỏ, sấy nhẹ lửa, tránh làm xây xát màng bọc nhân, tiếp tục sấy ở 50-60°C đến khô thì được nhân Sử quân (Semen Quisqualis).

Thủy phần dưới 13p.100.

Hiện nay ta chủ yếu thu mua loại nhân Sử quân, ít thu mua trái Sử quân hơn vì khó biết nhân trong có bị thúi hay lép không mà tác dụng chủ yếu là do nhân Sử quân.

Nhân Sử quân không mùi, vị ngọt, bùi, ăn có thể gây nấc.

Loại nhân Sử quân trái già, khô, to mập, nặng, da màu nâu sẫm, trong có nhân béo, không bị teo thúi, nguyên vẹn, mập, thịt trắng, vị bùi béo, không đen, không mốc mọt, không lẫn vỏ và tạp chất là tốt.

Thủy phần an toàn dưới 13p.100.

Loại Sử quân tử trái non, nhỏ, trong không có nhân, hoặc nhân bị thúi, teo không dùng làm thuốc.

Thành phần hóa học: Trong nhân Sử quân có chứa 15-20p.100 dầu béo (trong đó có acid palmitic, acid oleic...) chất tẩy giun do chất acid quisqualic và Kali quisqualat C10H16N6O16K3. Ngoài ra còn có các chất đường, keo, acid hữu cơ, malic, succinic...

Công dụng: Theo Đông y, Sử quân tử, vị ngọt, ấm, vào 2 kinh: Tỳ, Vị.

Có tác dụng bổ tỳ, nhuận tràng, sát khuẩn, tẩy giun, giúp tiêu hoá.

Uống Sử quân tử, một số người bị nấc, ít lâu sau thì tự khỏi (bóc vỏ màng ở nhân thì không nấc nhưng bị giảm hiệu lực).

Dùng chữa các chứng bệnh: Trẻ em bụng ỏng, cam tích, có nhiều giun đũa, tiêu hoá kém, biếng ăn, tiểu đục, tả lỵ.

Liều dùng: 4.5-9g. Lấy nhân sao nhẹ lửa cho tới khi có mùi thơm, lấy ra để nguội, tán thành bột uống. Trẻ em mỗi tuổi ăn một nhân, người lớn độ 20 nhân, không quá 30 nhân. Ăn trước khi đi ngủ, mỗi ngày một lần, liền trong 3 ngày. Cũng có thể dùng sống hay đồ chín. Nhân dân ta làm thành bánh cho trẻ con ăn để tẩy giun gọi là bánh giun.

Lưu ý: Khi uống Sử quân tử thì kiêng uống nước chè nóng, nếu không sẽ bị lả, ăn quá nhiều sẽ bị nấc, chóng mặt. Có nơi dùng rễ Sử quân (Radix Quisqualis) sắc uống có tác dụng tẩy giun mà không nấc (Nhưng sẽ chết cây).

Bài thuốc:

Bài số 1: Tẩy giun, chữa cam tích đau bụng:

Nhục đậu khấu                                         150g

Sử quân tử                                               300g

Mạch nha                                                 120g

Hồ hoàng liên                                           300g

Lục thần khúc                                           300g

Binh lang                                                  150g

Mộc hương                                                60g

Nghiền vụn, dùng mật heo chế thành viên, mỗi viên 3g, uống lúc đói với nước ấm. Mỗi ngày uống 1-2 lần, mỗi lần 1-2 viên, trẻ em dưới 3 tuổi dùng liều nhỏ.

Bài số 2: BS Trịnh Văn Chuyên (Bệnh viện Hòa Bình) đã dùng bài thuốc sau đây để tẩy giun đũa hàng loạt kết quả rất tốt:

Bột Sử quân tử                                        160g

Bột keo giậu                                             196g

Đường kính                                              220g

Nước vừa đủ.

Sử quân tử ngâm với nước, lột vỏ, cắt 2 đầu, để ráo nước, đem rang vàng, tán nhỏ. Hạt keo giậu (Semen Leucaenae glaucae, hạt của cây keo, Leucaaena glauca Benth, họ Trinh nữ Mimosaceae), sấy, xát vỏ, rang vàng gần cháy, tán nhỏ. Đường kính đun sôi, cho bột rộn. Làm thành 70 cái kẹo, bọc giấy bóng. Mỗi buổi sáng ăn 3 cái kẹo giun, ăn 3 buổi sáng liền trong vòng 7 ngày sẽ ra giun.

Bài số 3: Chữa giun đũa chui lên ống mật bụng trên đau quặn:

Nhân trái giun                                             9g

Vỏ xoan                                                      9g

Quảng mộc hương (Vân mộc hương)        6g

Hạt cau                                                       9g

Ô mai                                                          3g

Sắc uống.

Bài số 4: Trị giun kim, giun đũa: Dùng 6 - 12g hạt sử quân tử bỏ vỏ rang ăn hoặc đun lấy nước uống trước khi đi ngủ.

Bài số 5: Điều trị trẻ tiêu hóa kém do giun: 

Sử quân tử bỏ vỏ                                     40g 

Thóc ngâm nảy mầm                               10g 

Đem cả hai vị trên sao vàng rồi tán thành bột mịn, trộn với mật ong cho trẻ ăn 1-2 thìa sau khi ăn no.

Bài số 6: Chữa đau nhức răng: 
Sử quân tử                                                 10 trái
Đập dập, đun với 200ml nước trong khoảng 15 phút, dùng nước này để ngậm nhiều lần trong ngày.

Bài số 7: Điều trị chứng cam tích, đầy bụng, đi ngoài phân lỏng ở trẻ em: 

Sử quân tử                                                     12g 

Hậu phác                                                         8g 

Kha tử                                                            12g 

Trần bì                                                              6g 

Cam thảo                                                         4g 

Đem sắc lấy nước uống.

Bài số 8: Chữa chứng lở ngứa ở đầu, mặt:
Dùng nhân hạt sử quân tử ngâm với dầu thơm trong 3 - 5 ngày, sau đó uống dầu thơm trước khi đi ngủ.

Bài số 9: Điều trị giun kim, giun sán, táo bón:
Sử quân tử                                                      8g                                           

Đại hoàng                                                        8g 
Binh lang                                                       16g 
Hoàng cầm                                                      8g 
Thạch lựu                                                      16g 
Cam thảo                                                        4g 
Đem tán tất cả thành bột mịn, mỗi lần uống 12g với nước đun sôi để nguội.

Bài số 10: Điều trị giun chui ống mật gây đau quặn bụng: 
Sử quân tử                                                     12g 
Binh lang                                                        12g  
Chỉ xác                                                           12g 
Khổ luyện bì                                                   12g 
Quảng mộc hương                                           8g 
Ô mai                                                               4g 
Đem sắc lấy nước uống trong ngày.

Bài số 11: Điều trị trẻ em hư thũng, mặt phù nề:
Sử quân tử                                                      40g 
Bỏ vỏ, lấy phần nhân tẩm mật sao thơm, sau đó tán thành một, mỗi lần cho trẻ uống 4g bột hòa với nước cơm hoặc nước cháo.

Bài số 12: Điều trị suy dinh dưỡng, tiêu chảy do giun ở trẻ nhỏ: 
Sử quân tử                                                      80g 
Hoài sơn                                                          80g 

Thần khúc                                                       80g 
Đậu ván trắng                                                   8g 
Hoàng liên                                                        4g 
Bạch đậu khấu                                               40g 
Sơn tra                                                           40g                                                   

Binh lang                                                        20g 

Sài hồ                                                               6g 

Mạch nha                                                         6g 

Lô hội                                                               5g 

Đem tán tất cả các vị trên thành bột, vê thành viên, mỗi lần cho uống từ 4-8g.

Bài số 13: Điều trị trùng roi ở đường ruột:
Sử quân tử sao vàng, tán bột, uống liên tục trong 3 - 5 ngày...

Trẻ dưới 1 tuổi uống 3g/ngày chia thành 1 - 2 lần.

Trẻ từ 1 - 3 tuổi uống 5g/ngày.

Người lớn uống 15g/ngày

Bài số 14: Chữa chứng cam tích ở trẻ nhỏ do tỳ hư gây ra:
Sử quân tử                                                        20g 
Mạch nha                                                          20g 
Nhục đậu khấu                                                  20g 
Hoàng liên                                                         40g 

Thần khúc                                                         40g 
Mộc hương                                                        80g 
Binh lang                                                       20 trái 

Đem tán thành bột, vê thành viên.
Mỗi lần uống 4g cùng với nước ấm, ngày uống 2 lần.

Bài số 15: Bài thuốc trị cam tích và nhiễm giun sán ở trẻ nhỏ:

Xuyên khung                                                     0.4g 
Hậu phác                                                           0.4g 
Trần bì                                                               0.4g 
Sử quân tử                                                         40g           

Đem các tất cả tán hoàn toàn thành bột và uống cùng với nước gạo.

Hoặc có thể chỉ dùng mỗi hạt sử quân tử với một lượng vừa đủ (khoảng 6 - 12g) tán thành bột mịn, rồi uống cùng với nước cơm trong lúc bụng đói sẽ tẩy đi giun sán.

Bài số 16: Bài thuốc trị lở ngứa ở mặt và đầu:

Lấy một ít nhân của hạt sử quân tử ngâm với dầu thơm trong 3 - 5 ngày. Uống phần dầu thơm này 1 lần/ ngày trước khi đi ngủ.

Bài số 17: Bài thuốc chữa đau nhức răng:

Sử quân tử                                                    10 hạt 

Đập dập rồi đun với 200ml nước trong thời gian khoảng 15 phút cho nước hơi sắc lại và ngậm nhiều lần trong ngày giảm đi tình trạng nhức răng.

Bài số 18: Bài thuốc kích thích tiêu hóa ở trẻ nhỏ:

Lấy phần nhân của hạt sử quân tử sao cho thơm vàng. Lấy thêm thóc ngâm cho nảy mầm rồi đem đi sao vàng như cách sao vàng hạt sử quân tử. Tán mịn tất cả và sấy khô, thêm đường vào đóng thành bánh cho trẻ nhỏ ăn để kích thích tiêu hoá, giúp trẻ ăn ngon miệng hơn.

Bài số 19: Bài thuốc trị suy dinh dưỡng, tiêu chảy do giun sán ở trẻ nhỏ:

Sử quân tử                                                        80g 

Hoài sơn                                                            80g 
Thần khúc                                                         80g 

Đậu ván trắng                                                     8g 

Hoàng liên                                                          4g 

Bạch đậu khấu                                                 40g 

Sơn tra                                                             40g 

Binh lang                                                          20g 

Sài hồ                                                                6g 

Mạch nha                                                          6g 

Lô hội                                                                5g 

Đem tất cả tất thành bột rồi trộn với mạch nha để vê thành viên rồi cho trẻ uống từ 4 - 8 g mỗi lần.

Bài số 20: Trị chứng đau nhức răng:
Sử quân tử                                                 10 trái
Đập nát, thêm 1 bát nước đun sôi vào, tiếp tục giữ nhiệt độ sôi trong vòng 15 phút. Ngậm nước này, có thể vừa nuốt vừa ngậm, cơn đau sẽ giảm.

Bài số 21: Trị giun, tiêu tích:
Sử quân tử nhục sao vàng. Người lớn mỗi lần 10-20 hạt; trẻ em mỗi tuổi 1,5 hạt nhưng không quá 20 hạt. Ăn trước khi đi ngủ, mỗi ngày 1 lần, ăn liền trong 3 ngày. Sau khi ăn 2-3 giờ, nên uống 1 liều thuốc tẩy. Trị giun đũa ở ruột.

Bài số 22: Trị lở ngứa ở mặt và đầu:
Chuẩn bị sử quân tử nhân một lượng vừa đủ. Đem dược liệu ngâm với 1 ít dầu thơm trong 4 – 5 ngày. Uống dầu thơm này 1 lần/ ngày trước khi đi ngủ.

Bài số 23: Trị trùng nha đông thống (đau nhức răng):
Sử quân tử một lượng vừa đủ. Sắc lấy nước và ngậm.

Bài số 24: Trị trẻ nhỏ bị cam tích và tỳ hư:
Nhục đậu khấu                                               20g
Mạch nha                                                       20g                           

Sử quân tử                                                     20g
Binh lang                                                    20 trái
Thần khúc                                                    400g
Hoàng liên                                                    400g
Mộc hương                                                     80g
Đem dược liệu tán bột, làm thành viên. Mỗi lần dùng 4g uống với nước ấm, ngày dùng 2 lần. Nếu dùng cho trẻ dưới 1 tuổi nên giảm bớt liều lượng.

Bài số 25: Trị trẻ nhỏ bị tiêu chảy, ăn uống kém, bụng đầy:
Trần bì                                                              6g
Cam thảo                                                          4g
Kha tử                                                             12g 
Sử quân tử                                                      12g 
Hậu phác                                                          8g
Sắc uống mỗi ngày.

Bài số 26: Trị chứng táo bón, nhiễm sán và giun kim:
Hoàng cầm                                                       8g
Sử quân tử                                                       8g
Đại hoàng                                                        8g
Cam thảo                                                         4g
Binh lang                                                        12g
Thạch lựu bì                                                   12g
Đem các dược liệu tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 12g.
Nếu dùng cho trẻ nhỏ nên giảm liều lượng.

Bài số 27: Trị giun cho người lớn và trẻ nhỏ:
Sử quân tử (sao vàng)
Người lớn dùng 10 – 20 quả/ lần, trẻ nhỏ dùng ít hơn. Nên ăn trước khi ngủ và dùng liên tục trong vòng 3 ngày.

Bài số 28: Chữa trẻ nhỏ nhiễm giun bị chân tay phù, hư thũng mặt:
Sử quân tử 40g
Đập bỏ vỏ, lấy nhân bên trong tẩm với mật và nướng lên. Sau đó tán thành bột, mỗi lần dùng 4g uống cùng với nước cơm.

Bài số 29: Kích thích tiêu hóa ở trẻ nhỏ:
Sử quân tử nhân, sao cho vàng và thơm. Tán bột dược liệu, sau đó dùng thóc ngâm cho nảy mầm và đem sao vàng. Cho tất cả vào tán nhỏ và sấy khô, thêm đường và đóng thành bánh.

Bài số 30: Trái cây giun (sử quân tử) có tác dụng chữa trị bệnh giun sán.

Theo Lương y Vũ Thắng: "Sử quân tử thường được dùng để chữa bệnh giun sán rất hiệu quả, nhất là giun đũa. Sử quân tử đem sao vàng, uống liên tục trong 3 ngày với số lượng hạt tùy thuộc độ tuổi người sử dụng sẽ thấy ngay hiệu quả".

Sử quân tử có tính ấm, vị ngọt; quy kinh vào tỳ vị.

Theo đông y, sử quân tử có tác dụng trừ thấp nhiệt, kiện tỳ vị, tiêu thực, sát trùng và tiêu tích. Hiệu quả trong điều trị đau bụng, ăn không tiêu, nhiễm giun sán, tiêu chảy, ngứa do các bệnh về da...

Cách sử dụng sử quân tử chữa bệnh giun sán:

Đối với bệnh nhiễm giun sán, giun đũa, giun kim, sử dụng sử quân tử sao vàng, ngày 1 lần, không quá 20 hạt.

Thông thường, liều dùng cho người lớn là 10 - 20 hạt/lần, trẻ nhỏ là 1 hạt/lần, uống trong 3 ngày.

Ngoài cách uống này, sử quân tử còn có thể sử dụng kết hợp với các vị thuốc khác như sau:
Sử quân tử                                                           2g 
Binh lang                                                            12g 
Chỉ xác                                                               12g 
Ô mai                                                                   4g 
Mộc hương                                                          8g 

Hoặc:
Sử quân tử                                                       120g 
Hạt mộc hương                                                  80g 
Hạt cau già                                                       160g 
Hạt bìm bìm                                                      100g 
Làm thành viên hoàn. 

- Người lớn dùng 12g/ngày,

- Trẻ em 3 -6 tuổi dùng 3 - 4g, 

- Trẻ 8 -12 tuổi dùng 6 - 8g.

Khi sử dụng hạt quả giun là thuốc chữa bệnh, lương y Vũ Thắng cảnh báo: "Cẩn thận khi sử dụng liều cao, hoặc dùng với nước chè, hay quả hạt chưa bóc vỏ vì có thể gây ra hiện tượng chóng mặt, buồn nôn và nấc. Người cao tuổi và phụ nữ có thai cũng phải hết sức cẩn trọng khi sử dụng. Ngoài ra, người bị sốt cao, đau bụng nhiều, dữ dội thì không nên dùng."

Cũng giống như các loại thuốc trừ giun sán khác, vị thuốc từ cây giun nên uống khi đói để đạt hiệu quả tốt nhất. Trong khi dùng thuốc, người bệnh nên nghỉ ngơi thích hợp, chế độ ăn uống hợp lý, không nên ăn những loại thức ăn sống, lạnh khó tiêu hóa.

Bài số 31: Thuốc cam giun giúp sự tiêu hóa (Kinh nghiệm Đỗ Tất Lợi):
Nhân sử quân tử sao cho vàng thơm và giòn, tán bỏ 2 phần, thóc ngâm cho nảy mầm sao vàng nửa phần. Tất cả tán nhỏ, trộn đều, sấy khô. Có thể thêm đường vào đóng thành bánh. Dùng cho trẻ em bị giun, gầy còm, kém ăn, không tiêu, da vàng, miệng hay chảy nước dãi. Ngày uống 1-2 thìa cà phê bột này, hòa vào nước cháo hay mật ong. Trẻ em thích ăn bột này vì thơm ngon. Ăn nhiều quá mới có hiện tượng nấc nhưng chóng hết.

Bài số 32: Chữa đau nhức răng (kinh nghiệm cổ, Đỗ Tất Lợi đã xác minh lại):
Sử quân tử (cả trái) đập nát 10 trái

Thêm nước vào (1 tô) đun và giữ sôi 15 phút
Ngậm trong ngày, sau khi ngậm có thể nuốt nước này. Nhiều khi vừa khỏi đau răng vừa chữa ra giun Chữa trẻ em bị hư thũng, mặt, chân tay phù (Giản tiện phương-tài liệu cổ): sử quân tử 40g đập bỏ vỏ quả, lấy nhân tẩm với mật nướng hay sao cho khô, tán bột mỗi ngày uống 4g hòa với nước cơm hay nước cháo.

Bài số 33: Thuốc cam Thác nghè:
Sử quân tử                                                    3 phần
Bạch chỉ                                                        5 phần
Hoàng cầm                                                    2 phần
Sử quân tử sao vàng, Bạch chỉ và Hoàng cầm không sao. Tất cả tán nhỏ. Ngày uống 1-5 thìa cà phê chia 3 lần uống (Thanh Hóa).

Bài số 34: Chữa trẻ em mặt, chân tay phù (Giản tiện phương – tài liệu cổ):

Sử quân tử                                                         40g
Đập bỏ vỏ quả, lấy nhân tẩm với mật nướng hay sao cho khô. Tán bột mỗi ngày uống 4g, hòa với nước cơm hay nước cháo

Bảo quản: Để nơi khô ráo, thoáng mát, đề phòng ẩm ướt, sâu mọt. Phải xem luôn nhân bên trong trái, không nên để lâu, nhân dễ thúi.