🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - HIBISCUS SAGITTIFOLIUS KURZ.VAR. QUINQUELOBUS GAGNEP. (SÂM BỐ CHÍNH)🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - HIBISCUS SAGITTIFOLIUS KURZ.VAR. QUINQUELOBUS GAGNEP. (SÂM BỐ CHÍNH)

SÂM BỐ CHÍNH 土鳢参 Tǔlí shēn/土鳢人参 Tǔlí rénshēn

Tên khoa học: Hibicus sagitifolius Kurz. quinquelobus Gagnep. họ Bông (Malvaceae).

Tên khác: Sâm thổ hào 土鳢参 Tǔlí shēn/土鳢人参 Tǔlí rénshēn (Nghệ An) - Sâm báo (Núi báo, Thanh Hóa) - Abelmoschus sagittifolius (Anh).

Bộ phận dùng: Rễ của cây Sâm bố chính (Radix Hibisci sagittifolii) đã chế biến khô.

Đã được ghi vào DĐVN (1983).

Mô tả: Sâm bố chính do một lương y tên là Tuệ Lâm sử dụng lần đầu tiên ở huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, nguyên là rễ của một cây cùng loài nhưng nhỏ, rễ nhỏ và có bông màu vàng. Còn loại đang dùng hiện nay là sâm thổ hào, nhưng ta vẫn quen gọi là sâm bố chính.

Cây Sâm bố chính sống lâu năm, cao 30-100cm, rễ mẫm, màu trắng, hay màu vàng nhạt, đường kính 1,5-2cm, nhiều rễ có hình người trông tựa nhân sâm. Lá mọc so le, phiến lá thường chia làm 3-5 thùy, mép có răng cưa thưa, mặt lá có lông. Bông màu hồng đỏ, mọc đơn độc ở kẽ lá, đường kính tới 8cm, có 5 cánh. Nhiều nhị đực hàn liền với nhau thành cột nhẵn. Bầu có lông, 5 vòi có tuyến: Mùa bông: tháng 7-9. Trái có 5 múi tựa hình khế, đầu nhọn, ngoài mặt có lông, khi chín trái nứt thành 5 mảnh vỏ, trong chứa nhiều hạt hình thận màu nâu, ngoài có những đường vân sít nhau thành gợn.

Cây Sâm bố chính mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi trong nước ta: Nghệ An, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Hà Tây, Bắc Giang, Hưng Yên, Nam Hà v.v... Trồng bằng hạt vào khoảng tháng 2-3 cuối năm khoảng 10-12 thì được thu hoạch.

Thu hoạch chế biến: Mùa thu hái tháng 10-12. Khi trời khô ráo, đào lấy củ, rửa sạch đất cát, cắt bỏ bớt các rễ con, đồ vừa chín, phơi hoặc sấy nhẹ 40-50ºC đến thật khô. Có thể xông sinh cho thịt thật trắng, lại dễ bảo quản. Phân loại to nhỏ tùy theo quy cách. Sâm bố chính mùi thơm nhẹ, vị hơi ngọt, nhiều nhớt. Loại sâm bố chính bẻ ngang không có xơ, không có lõi, không mốc mọt là tốt.

Thủy phần dưới 12p.100.

Tạp chất dưới 1p.100.

Có 3 loại:

Loại 1: Củ to đường kính phần trên lớn hơn 1,5cm.

Loại 2: Củ nhỡ đường kính phần trên 1,2-1,5cm.

Loại 3: Củ nhỏ đường kính phần trên 0,8-1,2cm.

Phần lô đầu - (đoạn gốc cây cắt sát củ) của 3 loại không quá 0,3cm.

Có nơi thu mua rễ củ của cây sâm đất (Boerhaavia repens Linn. họ Hoa phấn Nyctaginaceae) còn gọi là Sâm nam, Sâm rừng.

Cây sâm đất là một cây cỏ, rễ trụ, hình thoi mẫm. Thân mọc tỏa hình nan hoa xe đạp, màu đỏ nhạt. Lá mọc đối, hình trái xoan, mẫm mềm, mép lượn sóng, mặt trên nhẵn, màu lục sẫm, mặt dưới màu trắng bạc, có nhiều lông, phiến lá dài 2-4cm, rộng 15-30mm. Bông đỏ tía, mọc thành chùy ở kẽ lá hay đầu cành. Cuống nhỏ tận cùng mang 2-5 hoa. Trái hình trụ, hai đầu nhỏ lại, thành hình thoi, dài 3mm, trên có rãnh rộng và sần sùi, màu vàng nhạt, như phấn. Cây sâm đất mọc hoang ở khắp nơi, trong nước ta, nhiều nhất là mọc quanh nhà, dọc đường xe lửa.

Thành phần hóa học: Hiện nay chưa rõ hoạt chất của sâm bố chính, chỉ mới thấy có nhiều tinh bột và chất nhầy (35-14p.100).

Công dụng: Hải Thượng Lãn Ông đã dùng để chữa các chứng bệnh ho, sốt nóng, trong người khô háo, khát nước, gầy còm (phối hợp với các vị thuốc khác).

Hiện nay dùng làm thuốc bổ, bồi dưỡng cơ thể thay thế nhân sâm, còn dùng làm thuốc lợi tiểu, điều kinh, chữa sốt.

Liều dùng: 6-12g, sắc uống.

Bảo quản: Sâm bố chính rất dễ bị mọt, mốc. Cần để nơi khô ráo, thoáng mát, năng kiểm tra, phơi sấy xông sinh.