MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - ZINGIBER ZERUMBET (L.) ROSCOE EX SMITH (GỪNG GIÓ)
GỪNG GIÓ 红球姜 Hóng qiú jiāng
Tên khoa học: Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Smith, họ Gừng (Zingiberaceae).
Tên khác: Gừng dại - Gừng rừng - Khinh keng (Tày) - Bitter ginger - Pine cone ginger (Anh) - Gingimbre fou - Amome sauvage (Pháp) - 红球姜 Hóng qiú jiāng Gừng đỏ (Trung Quốc).
.jpg)
Bộ phận dùng: Thân rễ (căn hành).
Mô tả: Cây thảo lâu năm, thân rễ mọc ngầm dưới đất, dạng củ phân nhánh, màu ngà vàng. Thân giả (cành lá) cao 0,6-1,2m. Lá không cuống hoặc có cuống rất ngắn, lưỡi bẹ nguyên, phiến lá hình mác dài 15-30cm rộng 3-8cm, gốc hẹp đầu ngọn. Cụm hoa mọc từ thân rễ, hình nón hay hình trứng - bầu dục dài 6-15cm rộng 3,5-5cm, đầu tù, cuống hoa dài 10-30cm, cụm hoa có nhiều lá bắc lợp lên nhau, mọc khít nhau, hình gần tròn, lồi, lúc non màu xanh lục, sau già chuyển thành màu thành đỏ thẫm, bên trong có chứa dịch nhày thơm. Hoa mọc ở kẽ lá bắc ra lần lượt từ dưới lên trên, đài hoa cao 1,2-2cm dạng màng đầu có thùy nhọn, tràng ống dài 2-3cm, các thùy hình mác màu vàng nhạt, thùy giữa gần tròng, nhị trung đới hình mỏ, 2 nhị lép. Bầu nhẵn, trái nang dạng trái xoan, hạt đen có áo hạt trắng. Cuối đông thân lá héo tàn hết đến mùa xuân cây mọc trở lại. Gừng gió mọc hoang ở rừng ẩm, ưa ánh sáng mạnh, có nhiều ở Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Miama, Philippin, Indonesia, Ấn Độ.
Thu hái chế biến: Thân rễ những cây 2-3 năm tuổi, thu hái vào cuối thu đầu đông rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con, dùng tươi hoặc thái lát phơi hoặc sấy khô.
Thành phần hóa học: Toàn thân rễ có chứa tinh dầu, dầu béo và nhựa. Tinh dầu có các monoterpen và nhiều sesquiterpen trong đó có humulen, monocyclic, sesquiterpenceton, zerumbone, glycoside kaempferol, các monoterpen gồm pinen, camphen, limonen, cineol và campho. Từ lá có nerolidol và nhiều zerumbone.
Công dụng: Theo Đông y gừng gió có vị cay, tính ấm có tác dụng khử phong hàn, giảm đau, trị huyết ứ, đặc trị với chứng trúng phong, chóng mặt nôn nao, giải độc trợ giúp cho phụ nữ sau khi sinh đẻ, phục hồi sức khỏe, kích thích tiêu hóa, ngoài ra còn có tác dụng điều trị xơ gan cổ trướng. Trong dân gian thân rễ làm thuốc chữa tiêu chảy, đau dạ dày, táo bón, đau răng, gừng gió kết hợp thêm trái nhàu chữa thấp khớp, điều trị bong gân. Ở Philippines dùng thân rễ giã nhỏ hoặc nướng cho chín mềm ngậm chữa đau răng, phụ nữ Philippines thường lấy dịch nhớt ở trái bôi tóc cho tóc óng mượt và mềm mại. Ở Malaysia thân rễ tươi chữa phù nề, đau dạ dày. Ở Thái Lan chữa bụng trướng đầy hơi, ở Trung Quốc cũng làm thuốc chữa đau dạ dày, viêm đại tràng, bong gân, ở Đài Loan chiết xuất zerumbone chữa ung thư đặc trị ung thư bạch cầu.
Liều dùng: Trúng gió, ngắt lấy thân rễ gừng gió 20-30g giã nhỏ cho thêm ít rượu lọc lấy nước uống.
Chân tay tê lạnh thân rễ gừng gió 100g giã nhỏ trộn thêm rượu trắng 40° xoa bóp toàn thân.
Xơ gan cổ trướng, thân rễ gừng gió 100g sắc nước uống, hạn chế ăn các loại hoa quả chứa nhiều kali như chuối, rau bắp cải sẽ gây đầy bụng.
