Chủ Nhật, 23 tháng 3, 2025

🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - EUCOMMIA ULMOIDES OLIV. (ĐỖ TRỌNG) 🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - EUCOMMIA ULMOIDES OLIV.  (ĐỖ TRỌNG) 

ĐỖ TRỌNG 杜仲 Dùzhòng

Tên khoa học: Eucommia ulmoides Oliv. họ Đỗ trọng (Eucommiaceae).

Tên khác: Tư trọng - Ngọc ti bì - Eucommia Bark (Anh).

 

 

 












 





Bộ phận dùng: Đỗ trọng là vỏ cây đỗ trọng (Cortex Eucommiae) phơi hay sấy khô.

Đã được ghi vào DĐVN (1983) và DĐTQ (1963), (1997).

Mô tả: Cây Đỗ trọng là một cây nhỡ, cao tới 10-20m luôn luôn xanh tươi. Lá mọc so le, hình trứng rộng, đầu lá nhọn, mép có răng cưa, khi đứt làm 2-3 mảnh sẽ thấy những sợi nhựa trắng như tơ giữa các mảnh như cuống sen.

Hoa đơn tính, khác gốc, không có bao hoa. Trái hình thoi, đầu trái xẻ làm 2 hình chữ V. Ta đã trồng bằng hạt, kết quả tốt (Lao Cai) nhưng cái khó là phải bảo vệ khỏi bị bóc trộm.  

Thu hái chế biến: Thu hái vào hai mùa xuân hè. Chọn những cây to đường kính thân cây 15-60cm, bóc lấy vỏ, cạo bỏ vỏ thô ở ngoài, phơi khô. Cũng có thể ép cho phẳng xếp thành đống, chờ 6-7 ngày cho đổ mồ hôi, mặt trong có màu đen nâu, bấy giờ mới đem phơi khô.

Thủy phần dưới 6p100. Tạp chất dưới 1p100.

Đỗ trọng ít mùi, vị hơi đắng, nhai có bã dạng keo. Loại đỗ trọng vỏ dày, rộng, nguyên vẹn, không vụn nát, sạch vỏ thô ở ngoài, bẻ có nhiều tơ dai, khó dứt, óng ánh nhiều, mặt trong màu nâu đen, khô là tốt. Loại vỏ mỏng, hẹp, ít tơ, hoặc còn nhiều vỏ thô ở ngoài là kém.

Hiện nay, ta có dùng loại vỏ cây đỗ trọng nam (có tài liệu ghi tên khoa học là Parameria glandulifera Benth, họ Trúc đào - Apocynaceae) có nhiều ở Quảng Bình. Loại này bề ngoài màu hơi đỏ gạch, khi bẻ có nhiều tơ nhưng bở, không dai và không óng ánh như đỗ trọng bắc. Theo Ngô Ứng Long, đỗ trọng nam có tác dụng hạ huyết áp.

Có địa phương (Lạng Sơn) lại dùng vỏ cây Cao su rừng (Thau pinh) loại này ít tơ, kéo ra bỏ tay lại co lại như cao su.

Ngoài ra còn có dây đỗ trọng còn gọi là Đỗ trọng đằng r(Parabarium micranthum (Wall) Pierre, họ Trúc đào Apocynaceae) dùng thân thay đỗ trọng chữa đau lưng phong thấp, yếu thận, tăng huyết áp.

Ở một số tỉnh Trung Quốc cũng dùng vỏ một cây thuộc giống Evonymus hoặc Celastrus thuộc họ Vệ mao Celastraceae làm Đỗ trọng.

Thành phần hóa học: Trong Đỗ trọng bắc, có độ 70p100 nhựa, 22,5p100 gulta - percha, 5p100 độ ẩm, 2,5p100 tro. Ngoài ra còn có các albumin, tanin, chất béo, tinh dầu, muối vô cơ, muối kali, acid clorogenic, nhưng không có alkaloid. Hiện nay còn chưa rõ hoạt chất.

Trong 2 loại đỗ trọng nam (Quảng Bình và Lạng Sơn) cũng có chất nhựa gulta - percha có thể chiết xuất bằng cách ngâm vào cloroform rồi để bay hơi.

Công dụng: Theo Đông y, đỗ trọng vị ngọt hơi cay, tính ấm, vào hai kinh Can, Thận.

Có tác dụng bổ gan thận, khỏe gân cốt, an thai. Dùng chữa các chứng bệnh đau lưng, mỏi nhức gối, động thai.

Liều dùng: 6-10g, sắc hoặc ngâm rượu uống (cũng có khi tẩm nước muối sao). Có thể chế thành Thán đỗ trọng: Lấy 1kg đỗ trọng, thái thành hình như mành mành, sao lửa vừa phải tới khi thành màu đen và đứt tơ nhưng phải tồn tính, hòa tan 30g muối với lượng nước vừa đủ, phun vào nơi khô. 

Theo Tây y, đỗ trọng có tác dụng: giảm huyết áp, giãn mạch, bổ tim, giảm đau, chống viêm, lợi niệu, kích thích hệ miễn dịch.

Lưu ý: Người thể âm hư, hỏa bốc mạnh dùng phải cẩn thận.

Theo thí nghiệm dược lý, đỗ trọng không có độc có tác dụng giảm huyết áp do tác dụng trên trung tâm vận mạch ở hành tủy và trên thần kinh phế - vị, làm mạnh sự co bóp của cơ tim, với liều cao. Đỗ trọng có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương, nhất là vùng vỏ não. Nước sắc đỗ trọng làm tăng lượng nước tiểu đối với chuột bạch, tăng sức trương đối với cơ nhẵn của sừng tử cung và ruột. Ở Nga đã dùng đỗ trọng để chữa bệnh tăng huyết áp dưới dạng thuốc sắc, cao lỏng, hoặc rượu (20p100 trong rượu 30 độ).

Bài thuốc:

Bài số 1: Hà sa đại tạo hoàn: chữa chứng âm hư, sốt hâm hấp trong xương, ho lao, người mệt mỏi, yếu, di tinh:

Tử hà sa (rau thai nhi )                                    200g

Sinh địa                                                            400g

Hoàng bá                                                         300g

Nhân sâm                                                        100g

Quy bản chế                                                     400g

Thiên môn đông                                               200g

Ngưu tất hoài                                                   200g

Ngũ vị tử                                                          200g

Đỗ trọng                                                           300g

Mạch môn đông                                               200g

Đương quy thân                                               200g

Làm thành viên bằng hồ gạo nếp, uống với nước muối hay rượu hâm ấm.

 Chữa chứng có thai 2, 3 tháng động hai, đau lưng muốn sảy thai:

Đỗ trọng                                                            50g

Tục đoạn                                                           50g

Tán nhỏ trộn với nước sắc đại táo, làm thành viên bằng hạt đậu. Ngày uống 2 lần mỗi lần 10 viên, uống với nước cháo.

Bài số 3: Ôn thận, tráng dương (ấm thận, khỏe phần dương) chữa chứng thận hư, liệt dương, di tinh:

Đỗ trọng                                                            120g

Mạch môn                                                         120g

Hoài sơn                                                           120g

Sơn thù du                                                        120g

Thỏ ty tử                                                            120g

Câu kỷ tử                                                           120g

Ngũ vị tử                                                              30g

Thục địa                                                             240g

Ngưu tất                                                             120g

Lộc nhung                                                            60g

Tán bột, luyện với mật ong, chế thành hoàn. Mỗi lần, uống 90g, ngày 2 lần uống với nước muối pha loãng.

Bài số 4: Chữa thận hư (yếu), đau lưng (rượu Đỗ trọng):

Đỗ trọng                                                             9g

Đan sâm                                                            9g

Xuyên khung                                                  4,5g

Tế tân                                                             4,5g

Quế tâm                                                            3g

Ngâm rượu, uống.

Bài số 5: Chữa sảy thai nhiều lần:

Đỗ trọng (sao nhẹ)                                    15g

Tầm gửi cây dâu                                           15g

Tục đoạn                                                       15g

Bạch truật (sao hoàng thổ)                            15g

A giao                                                              9g

Đương quy                                                      9g

Thỏ ty tử                                                          3g

Sắc uống.

Bài số 6: Chữa tăng huyết áp:

Đỗ trọng sống                                                60g

Hạ khô thảo                                                   60g

Mẫu đơn bì                                                    30g

Thục địa                                                         30g

Tán bột, chế thành hoàn. Mỗi lần uống 9g, ngày 2 lần.

Biệt dược (phối hợp): Hà sa đại tạo hoàng - Thanh nga hoàn - Y.K.



Bài thuốc Hà Xa Đại Tạo Hoàn (Y Phương Tập Giải)

Nguyên bản bài thuốc:

Hà sa đại tạo hoàn

 Y Phương Tập Giải.

Thành phần bài thuốc:

Tử hà sa                                                     1 bộ

Thục địa                                                           100g

Thiên môn                                               48g

Hoàng bá                                                    60g

Đỗ trọng                                                             48g

Mạch môn                                               48g

Qui bản                                                             80g

Ngưu tất                                                       48g

Nhân sâm                                                    40g    

Cách dùng: Các vị tán nhỏ luyện mật làm hoàn, mỗi ngày dùng 12-16g chia 2 lần uống với nước muối nhạt.

Tác dụng: Đại bổ âm dương khí huyết, chữa khỏi bệnh vô sinh.

Lâm sàng: Trên lâm sàng thường dùng chữa các chứng hư nhược, khí huyết hư, có thể hao tổn do mắc bệnh mãn tính lâu ngày, người gầy do nóng, tự hãn, đạo hãn, người già suy nhược.

Chủ trị: Âm hư huyết nhiệt, mắt tai kém tinh, râu tóc bạc sớm, hư lao thuỷ suy, bạc nhược hay quên…

Giải thích bài thuốc: Tử hà sa đại bổ nguyên khí dưỡng tinh huyết là chủ dược, các vị Qui bản, Thục địa, Thiên môn. Mạch môn bổ âm huyết, Nhân sâm ích khí sinh tân, Đỗ trọng, Ngưu tất bổ can thận mạnh gân cốt, Hoàng bá thanh nhiệt, Bạch linh kiện tỳ trừ thấp, các vị hợp lại thành một bài thuốc có tác dụng bồi bổ khí âm, dưỡng tinh huyết, là bài thuốc tăng cường sức khoẻ toàn diện đối với người hư nhược, thiên về âm huyết là chính.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Trong bài có vị Nhân sâm phản với vị Lê lô nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc nguy hiểm chết người- Tuyệt đối không được dùng chung với Lê lô.

Ngưu tất có tính hoạt huyết tương đối mạnh và đi xuống, là vị thuốc kỵ thai, có thai dùng thận trọng.

Thục địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ

Bài thuốc Thanh Nga Hoàn

Nguyên bản bài thuốc:

Bản Thảo Đồ Kinh

Đường Thận Vi

Chủ trị: Bổ thận, tráng dương, diên niên ích khí. Trị thận hư, lưng đau.

Thành phần bài thuốc:

Đại toán (bỏ vỏ)                                            160g

Đỗ trọng                                                        160g

Hồ đào nhục (sao)                                        160g

Phá cố chỉ                                                     160g

Tán bột, làm hoàn.

Ngày uống 24g với rượu nóng, lúc đói.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Phá cố chỉ chỉ kỵ Tiết heo. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.


Y.K.










Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - STELLARIA DICHOTOMA L. VAR. LANCEOLATA BGE (NGÂN SÀI HỒ)🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - STELLARIA DICHOTOMA L. VAR. LANCEOLATA BGE (NGÂN SÀI HỒ) NGÂN SÀI HỒ Tên khoa học: Stellaria dichotoma L. var. lanceo...