MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - ANGELICA PUBESCENS MAXIM. F. BIERRATA SHAN ET YUAN (ĐỘC HOẠT)
ĐỘC HOẠT 独活 Dúhuó
Tên khoa học: Angelica pubescens Maxim. f. biserrata Shan et Yuan, họ Hoa tán (Apiaceae).
Tên khác: Xuyên độc hoạt - Hương độc hoạt (TQ) - Double teeth Pubescent Angelica Root - Radix Angeliae Pubescentis (Anh).
Bộ phận dùng: Rễ cây Độc hoạt (Radix Angelica pubescentis) phơi hay sấy khô.
Đã được ghi vào DĐTQ (1963), (1997).
Mô tả: Cây Độc hoạt là một cây cỏ, sống lâu năm, cao 0,50-1,50m. Rễ cái to, có khi có nhiều rễ nhánh nhỏ. Thân thẳng, lá kép một lần lông chim, lá chét hình trứng rộng. Hoa tự hình tán mọc ở đỉnh, hoa 5 cánh màu trắng ngà. Mùa hoa: tháng 5-7. Trái bế.
Ở nước ta, chưa trồng độc hoạt cũng như chưa thấy độc hoạt mọc hoang. Hiện nay vẫn còn phải nhập Xuyên độc hoạt là tốt nhất.
Thu hái chế biến: Thu hái vào mùa thu. Khi thân, lá đã khô héo, đào lấy rễ, cắt bỏ phần trên cổ rễ và rễ con, rửa sạch đất cát, phơi trong râm hoặc sấy nhẹ cho khô.
Xuyên độc hoạt mùi thơm hắc đặc biệt, vị cay tê lưỡi. Loại độc hoạt rễ dài, mập, khô, chắc, khộng mốc mọt là tốt.
1. Trung Quốc còn dùng:
a. Nhuyễn mao độc hoạt (Radix Heracli lanati) là rễ của cây Nhuyễn mao độc hoạt (Heracleum lanatum Michx, cùng họ).
b. Ngưu vĩ độc hoạt (Radix Heracli hemsleyani) là rễ cây Ngưu vĩ độc hoạt (Heracleum hemsleyanum Michx, cùng họ). Chất lượng kém nhất.
c. Cửu nhơn độc hoạt (Radix Araliae cordatae) là rễ của cây Cửu nhơn độc hoạt (Aralia cordata Thunb. họ Ngũ gia, Araliaceae) còn gọi là Thổ đương quy.
2. Độc hoạt Triều Tiên (Radix Anthrici sylvestris) là rễ của cây Anthrcus cerefolium Hoffman, họ Hoa tán, Apiceae) - Cerfeuil (Pháp).
3. Ngoài ra ở nước ta, nhiều địa phương dùng rễ một số cây làm vị độc hoạt nam.
a. Cây muống biển (Ipomea bilob Forsk, họ Bìm bìm Convolvulceae).
b. Cây vòi voi (Heliotropium indicum Linn. họ Vòi voi - Borraginaceae).
c. Cây lá lốt (Piper lolot L. - Piper longum L. họ Hồ tiêu Piperaceae) còn gọi là Tất bát.
Thành phần hóa học: Rễ độc hoạt (Angelica pubescens) chứa các chất:
Coumarin (angelol, angelicon, osthol, ambelliferon...)
Furannocounmarin (bergapten...)
Flavonoid.
Acid angelic, tiglic, palmitic...
Công dụng: Theo Đông y, Xuyên độc hoạt vị cay, tính ấm, vào 2 kinh Thận, Can.
Có tác dụng trừ phong thấp.
Dùng chữa các chứng bệnh cảm lạnh, nhức đầu, đau lưng, nhức nhối, phong hàn tê thấp, chân tay co quắp, đau răng.
Theo Tây y, độc hoạt có tác dụng chống viêm giảm đau an thần, giảm huyết áp, chống co thắt.
Liều dùng: 2,5-5g, sắc hoặc ngâm rượu uống.
Lưu ý: Người âm hư, hỏa vượng, nóng nhiều mà không sợ lạnh không được dùng.
Bài thuốc:
Bài số 1: Chữa phong hàn tê thấp, chân lạnh buốt, đau lưng mỏi gối, cúi xuống khó khăn, sợ lạnh thích nóng, mạch trì (chậm):
Độc hoạt 5g
Tế tân 3g
Tang ký sinh 10g
Quy thần 5g
Nhân sâm 5g
Nhục quế 2g
Phục linh 5g
Cam thảo 3g
Sinh địa 5g
Bạch thược 5g
Đỗ trọng 10g
Phòng phong 3g
Ngưu tất 5g
Xuyên khung 3g
Sắc uống.
Bài số 2: Chữa phong thấp, viêm khớp, đau lưng, nhức gối, chân tay co rút, đau dây thần kinh:
Độc hoạt 9g
Tần giao 9g
Phòng phong 9g
Tế tân 3g
Sắc uống.
Cũng có thể dùng riêng vị Độc hoạt: 500g. Sắc cô đặc, mỗi lần uống một thìa canh (15ml), ngày 2 lần với nước đun sôi còn ấm.
Bài số 3: Chữa các chứng bệnh phong hàn, cảm lạnh, nhức đầu, đau mình:
Độc hoạt 6g
Xuyên khung 2,5g
Cam thảo 3g
Đại hoàng 6g
Ma hoàng 3g
Gừng sống 3g
Sắc uống.
Biệt dược (phối hợp): Vạn ứng cao.
Bài thuốc Vạn Ứng Cao
Nguyên bản bài thuốc
Y Tông Kim Giám, Q.62.
Ngô Khiêm
Chủ trị: Trị ung nhọt (thư), phát bối, đờm hạch (lao hạch).
Thành phần bài thuốc:
Bạch cập
Bạch chỉ
Bạch liễm
Cam thảo
Đại hoàng
Định phấn
Độc hoạt
Đương quy
Khổ sâm
Khương hoạt
Mộc miết
Nhân sâm
Ô dược
Quan quế
Sinh địa
Thảo ô
Tượng bì
Xích thược
Xuyên ô
Xuyên sơn giáp
Đều 20g. Trừ Định phấn ra. Dùng dầu thơm ngâm thuốc.
· Mùa Xuân 5 ngày
· Mùa Thu 7 ngày
· Mùa hè 3 ngày
· Mùa Đông 10 ngày
Cho vào 1 nồi lớn, nung chín cho thuốc khô, đang lúc thuốc còn nóng, dùng vải mỏng lọc bỏ bã, thêm dầu 500g và Định phấn 250g, nấu thành cao, dùng để bôi ngoài.
Lưu ý khi dùng thuốc:
Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.
Trong bài có vị Nhân sâm phản với vị Lê lô nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc nguy hiểm chết người- Tuyệt đối không được dùng chung với Lê lô.
Cam thảo phản với vị Hải tảo, Hồng đại kích, Cam toại và Nguyên hoa, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm, trừ trường hợp đặc biệt phải xem xét thật kỹ mới dùng.
Xích thược phản nhau với vị Lê lô, nên bài này không được gia vị Lê lô, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm.
Khổ sâm phản nhau với vị Lê lô, nên bài này không được gia vị Lê lô, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm.
Bạch cập phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử, Ô uế, Thiên hùng, khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.
Bạch liễm phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử, Ô uế, Thiên hùng, khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.
Đại Hoàng là thuốc hạ mạnh, kỵ thai, phụ nữ có thai không nên dùng.
Sinh địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.
Đương quy kỵ thịt heo, Rau dền. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.
Xuyên ô là một vị thuốc rất độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính mới uống được. có thai không dùng.
Xuyên ô phản lại các vị bối mẫu, Bạch cập, bạch liễm, Bán hạ, Qua lâu - không được dùng chung.
Thảo ô là một vị thuốc rất độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính mới uống được. có thai không dùng.
Thảo ô phản lại các vị bối mẫu, Bạch cập, bạch liễm, Bán hạ, Qua lâu - không được dùng chung.
Bài thuốc Vạn Ứng Cao II
Nguyên bản bài thuốc
Thanh Nang Bí Truyền.
Trị ngoại thương thể âm chứng.
Thành phần bài thuốc:
Bán hạ 16g
Đại hoàng 12g
Đào nhân 12g
Độc hoạt 12g
Đương quy 20g
Hồng hoa 12g
Khương hoạt 6g
Lưu hoàng 320g
Mật đà tăng 120g
Nam tinh (chế) 16g
Sinh khương 80g
Thảo ô 12g
Tùng hương 2g
Xuyên ô 16g
Thêm Hành (tùy dùng). Cho dầu mè 500g vào, nấu cho khô, bỏ bã, nấu tiếp cho sền sệt, cho Tùng hương, Mật đà tăng và Lưu hoàng vào, trộn thành cao dùng để bôi.
Lưu ý khi dùng thuốc:
Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.
Bán hạ có độc gây ngứa, kỵ thai phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.
Vị thuốc Nam tinh có độc kỵ thai, kỵ thai, thuốc phải được chế biến đúng cách để loại trừ độc tính.
Vị thuốc Đào nhân hoạt huyết kỵ thai, có thai dùng thận trọng.
Đại Hoàng là thuốc hạ mạnh, kỵ thai, phụ nữ có thai không nên dùng.
Đương quy kỵ thịt heo, Rau dền. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.
Xuyên ô là một vị thuốc rất độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính mới uống được. có thai không dùng.
Xuyên ô phản lại các vị bối mẫu, Bạch cập, bạch liễm, Bán hạ, Qua lâu - không được dùng chung.
Thảo ô là một vị thuốc rất độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính mới uống được. có thai không dùng.
Thảo ô phản lại các vị bối mẫu, Bạch cập, bạch liễm, Bán hạ, Qua lâu - không được dùng chung.
Bài thuốc Vạn Ứng Linh Cao
Nguyên bản bài thuốc
Thanh Nang Bí Truyền.
Chủ trị: Trị khớp xương đau nhức, té ngã tổn thương, tả lỵ, phụ nữ bị xích đới hạ.
Thành phần bài thuốc:
Bạch cập
Bạch linh
Bán hạ
Cam thảo
Đào chi
Đương quy
Hòe chi
Khổ sâm
Khương hoạt
Liên kiều
Liễu chi
Mộc miết tử
Ngũ linh chi
Ô dược
Phòng phong
Sinh địa
Sơn nại
Tang chi
Táo chi
Tạo giáp
Xuyên khung
Đều 40g. Dùng dầu mè 2,5 lít, nấu với thuốc cho khô, bỏ bã. Thêm Huyết dư (tóc) 60g vào, sao cho tan, nấu thành cao. Thêm các vị:
A ngùy 40g
Đinh hương 40g
Giáp phiến 40g
Lương khương 40g
Một dược 40g
Nhũ hương 40g
Phụ tử 40g
Quan quế 40g
Tế tân 40g
Thảo ô . 40g
Xạ hương 4g
Tán bột, trộn với cao, dùng để bôi.
Lưu ý khi dùng thuốc:
Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.
Trong bài có vị Phụ tử là một loại thuốc cực độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính.
Phụ tử phản với các vị Bối mẫu, Bạch cập, Liễm, Bán hạ và Qua lâu khi dùng chung sẽ phát sinh phản ứng nguy hiểm, không dùng chung.
Phụ tử là vị thuốc rất nóng có thai không dùng.
Trong bài vị Tế tân rất nóng và có độc và phản với vị Lê lô. cần chú ý liều dùng, không gia quá nhiều, và không dùng chung với Lê lô.
Cam thảo phản với vị Hải tảo, Hồng đại kích, Cam toại và Nguyên hoa, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm, trừ trường hợp đặc biệt phải xem xét thật kỹ mới dùng.
Khổ sâm phản nhau với vị Lê lô, nên bài này không được gia vị Lê lô, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm.
Bán hạ có độc gây ngứa, kỵ thai phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.
Bạch cập phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử, Ô uế, Thiên hùng, khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.
Vị thuốc Đinh hương kỵ với Uất kim, khi dùng cần chú ý.
Vị thuốc Xạ hương có độc, kỵ thai không nên dùng lâu dài.
Sinh địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.
Đương quy kỵ thịt heo, Rau dền. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.
Thảo ô là một vị thuốc rất độc (Thuốc độc bảng A), cần phải dùng loại đã được bào bào chế kỹ càng, đúng cách để loại trừ độc tính mới uống được. có thai không dùng.
Thảo ô phản lại các vị bối mẫu, Bạch cập, bạch liễm, Bán hạ, Qua lâu - không được dùng chung.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét