MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - BRUCEA JAVANICA L.) MERR. (NHA ĐẠM TỬ)
NHA ĐẠM TỬ 涯蛋子 Yá dànzǐ
Tên khoa học: Brucea javanica (L.) Merr. Họ Thanh thất (Simarubaceae).
Tên khác: Nha đản tử (涯蛋子 Yá dànzǐ) - Xoan rừng - Sầu đâu cứt chuột - Khổ sâm - Java Brucea fruit - Myrobalan (Anh).
Bộ phận dùng: Trái chín già, đã chế biến khô của cây Sầu đâu cứt chuột (Fructus Brucea).
Đã được ghi vào DĐVN (1983), DĐTQ (1997).
Mô tả: Cây nhỡ, cao độ 3m, thân mề, có lông, lá mọc cách, kép lông chim lẻ gồm 7-11 lá chét, phiến lá chét hình trứng nhọn, dài 5-15cm, roomgj 2-4cm, mép răng cưa, hai mặt lá có lông mềm. Hoa đơn tính khác gốc, họp thành xim dài 20-25cm, hoa nhỏ, màu tím sẫm. Trái hình bầu dục, màu đen, dài 0,9cm, rộng 0,4cm. Hạt hình trứng, đầu nhọn, dài độ 5mm, màu vàng nhạt.
Mùa hoa: tháng 3-6, mùa trái tháng 8-10. Cây Nha đam tử mọc hoang ven đường, trung du và miền biển: Hải Phòng (Đồ Sơn), Thanh Hóa, Nghệ An... các nước khác: Trung Quốc (Phúc Kiến, Vân Nam), Ấn Độ cũng có.
Thu hái chế biến: Khi trái chín già, thu hái về phơi sấy khô là được.
Thủy phần dưới 8p100.
Tỉ lệ trái non lép: dưới 5p100.
Tỉ lệ trái có màu nâu nhạt: dưới 50p100.
Thành phần hóa học: Trái chứa độ 20p100 dầu (nếu tính riêng nhân thì tỉ lệ lên tới 50p100) ngoài ra còn có 1 glucosid gọi là yatanosid C20H28O9, chất tanin, chất men, saponin...
Gần đây Lâm Khải Thọ xác minh hoạt chất của Nha đạm tử là chất đắng, trong đó chứa 9 chất đặt tên là Brucin A,B,C,E,F,G,H,I, chất bruceolit và brusatol.
Theo Đông y, Nha đạm tử vị đắng, tính lạnh, vào kinh Đại trường.
Có tác dụng táo thấp, chữa lỵ amip, cắt cơn sốt rét do muỗi (sốt cách nhật và sốt rét ác tính), huyết hấp trùng (schistosomiasis).
Dùng ngoài da đắp chữa: chai chân, mụn hột cơm.
Liều dùng: Người lớn uống mỗi ngày 10-15 hạt (chữa sốt rét và huyết hấp trùng) hoặc 15-30 hạt (chữa lỵ amip). Có thể tán nhỏ làm thành viên, mỗi viên 0,10g toàn trái hoặc 0,002 nhân đã khử dầu mà uống. Uống liền 3-4 ngày. Thường độ 2 ngày là khỏi, nhưng cần duy trì 5-7 ngày cho khỏi hẳn. Có thể cho vào nang (capsule) uống. Cũng có thể bỏ vỏ, ép bỏ hết dầu vì dầu có tính kích thích hệ tiêu hóa, gây nôn và tiêu chảy.
- Trẻ em (trên 7 tuổi): mỗi tuổi 1 hạt, nhưng không quá liều người lớn.
Lưu ý: Sau khi uống Nha đạm tử thường thấy hơi đau ở dạ dày, nôn mửa, tiêu chảy nhẹ (nhất là khi uống cả trái, không ép bỏ dầu).
Vì vậy, người tỳ, vị hư, tiêu chảy không uống.
- Rễ cây cũng chữa lỵ nhưng trái (nhưng đào rễ sẽ chết cây).
- Uống Nha đạm tử quá liều cũng sẽ gây đau bụng, tiêu chảy, nôn mửa, chân tay tê bại, váng đầu, khó thở, người mệt. Ngừng thuốc sẽ hết.
- Dùng ngoài da có thể chữa nốt ruồi, chai chân: dán băng dính che chỗ không bị nốt ruồi hay chai chân để hở chỗ đó, rắc bột Nha đạm tử lên, băng lại, dùng dầu ép Nha đam tử bôi lại chỗ.
- Tránh lẫn cây Sầu đâu rừng (Brucea Mollis Wall. ex Kurz) gần giống cây Sầu đâu cứt chuột, nhưng lá không lông, mép lá nguyên.
Cây mọc hoang vùng núi cao Lào Cai, Kon Tum, Lâm Đồng.
Cây Brucea antidysenterica ở Ethiopie (Châu Phi) chứa các chất bruceantin, bruceantarin... dùng chữa ung thư, bệnh máu trắng.
Do Nha đạm tử còn gọi là Khổ sâm tử (mà các tài liệu Tây y thường khi là KOSAM) nên cần tránh lẫn với cây Khổ sâm dùng rễ (Sophora flavescens Ait.) cũng chữa lỵ.
Bài thuốc:
Bài số 1: Chữa lỵ amip, cấp, mạn tính:
Nhân Nha đam tử: mỗi lần uống 10-15 nhân (cho vào nang). Ngày uống 3 lần. Mỗi lần đợt điều trị là 7 ngày.
Bài số 2: Chữa lỵ amip mạn tính:
Nha đạm tử 10 hạt
Bột tam thất 3g
Kim ngân hoa 12g
Cam thảo 6g
Mới đầu uống Nha đạm tử và Bột tam thất, với nước đường trắng. Sau đó uống Kim ngân và Cam thảo (sắc nhẹ, để nguội còn hơi ấm).
Bài số 3: Chữa sốt rét do muỗi đốt, sốt cách nhật, hay cách 3 ngày, sốt rét ác tính:
Nhân Nha đạm tử, mỗi lần uống 5-15 nhân (cho vào nang). Ngày uống 2-3 lần với nước (cũng chữa cả bệnh huyết hấp trùng còn gọi là Sán mang (Schistoso-miasis) thời kỳ đầu.
Bảo quản: Để nơi khô mát.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét