🌱🌱🌱MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - PHELLODENDRON AMURENSE RUPR. (HOÀNG BÁ) 🌱🌱🌱

 MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - PHELLODENDRON AMURENSE RUPR. (HOÀNG BÁ) 

HOÀNG BÁ 黃檗 Huángbò

Tên khoa học: 

1. Phellodendron sinense Schneid còn gọi Hoàng bì thụ.

2. Phellodendron amurense Rupr. còn gọi Hoàng nghiệt - Hoàng bá - Nguyên bá. Đều thuộc họ Cam (Rutaceae).

Tên khác: Amur Cork tree (Anh).

Bộ phận dùng: Vỏ của 2 cây trên (Cortex Phellodendri) cạo sạch vỏ thô, phơi hay sấy khô.

Đã được ghi vào DĐTQ (1963), (1997) và DĐVN (1983).

Mô tả: Cây Hoàng bá (Hoàng nghiệt) là một cây to, cao tới 20-25cm, vỏ cây bên ngoài màu tro nhạt, nứt nẻ, bên trong màu vàng tươi. Lá mọc đối, hình kép lông chim lẻ gồm 5-13 lá chét, lá chét hình trứng nhọn dài 5-15cm, mép nguyên. Hoa tự hình chùy tròn, hoa đơn tính, khác gốc, hoa nhỏ, màu vàng xanh. Mùa hoa tháng 5. Trái mọng, đường kính độ 1cm, khi chín màu tím đen, trong chứa 5 hạt dẹt. Mùa trái tháng 9.

Cây Hoàng bá đang được di thực ở vùng núi cao nước ta (Tây Bắc, Tây Nguyên).

Thu hái chế biến: Thu hoạch khoảng tháng 4-7, bóc lấy vỏ cây, cạo bỏ lớp vỏ thô ở ngoài, phơi khô.

Thủy phần dưới 14p100.

Hoàng bá: ít mùi, vị rất đắng.

Loại Hoàng bá vỏ dày khô, màu vàng tươi, mặt ngoài đã cạo bỏ sạch lớp vỏ khô, có vân mịn, là tốt.

Loại Xuyên hoàng bá được coi là có giá trị hơn.

Tránh nhầm lẫn với vỏ cây Núc nác (Oroxylum indicum (L.) Ventenat, họ Núc nác Bignoniaceae) có nơi vẫn dùng làm Nam hoàng bá để chữa dị ứng, lở loét do sơn ăn.

Thành phần hóa học: Hoàng bá chứa các alkaloid: berberin C20H19O15N (1,4-4p100), phellodendrin, một ít palmatin C21H23O5N, obakunon C26H30O8. Ngoài ra còn có chất dính, chất nhựa. Xuyên hoàng bá chứa berberin tỷ lệ cao hơn.

Kiểm nghiệm: Lấy độ 0,20g bột Hoàng bá, thêm 2ml acid acetic 3p100 (T.T), đun sôi, lọc qua, thêm 2ml dung dịch iod, sẽ hiện tủa màu vàng (berberin iodid).

Công dụng: Theo Đông y, Hoàng bá vị đắng, tính lạnh, vào 2 kinh Thận, Bàng quang. Có tác dụng tả tướng hỏa (hỏa ở thận) trừ nhiệt thấp, tư âm, giải độc.

Còn có tác dụng kháng sinh (do Berberin là chủ yếu. Xem mục Hoàng liên).

Dùng làm thuốc kiện vị, chữa các chứng bệnh: nhiệt lỵ ỉa ra mũi, viêm ruột, ỉa đái ra máu, ỉa chảy, nước đái đục (lâm trọc), hoàng đản, lao sốt nóng hâm hấp trong xương, tê bại, đau mắt đỏ (nước sắc 5p100 lọc để rửa mắt), mụn lở ở lưỡi, hoặc lở ngứa ngoài da, trĩ loét, bỏng nước, phụ nữ xích bạch đới (khí hư).

Liều dùng: 4,5-9g, sắc uống hoặc chế thành viên uống.

Có thể bào chế thành:

Diêm hoàng bá: Lấy 10kg hoàng bá thái thành mành mành (không đứt hẳn), lấy 0,250kg muối ăn hòa tan với nước vừa đủ, phun trộn đều, sao lửa nhẹ, rồi phơi khô.

Diêm hoàng bá dùng chữa phần dưới (hạ bộ).

Mật hoàng bá: Lấy 5kg Hoàng bá, thái thành mành mành, lấy 3kg mật hòa với nước vừa đủ. Tẩm nước mật nửa ngày phơi khô, lại tẩm nước mật đem sao nhẹ lửa tới khi có màu vàng, sờ không dính tay. Mật hoàng bá dùng chữa phần giữa (trung bộ).

Tửu hoàng bá: Lấy 1kg Hoàng bá, thái thành mành mành. Lấy 100kg rượu phun trộn đều, sao nhẹ lửa, rồi phơi khô. Tửu hoàng bá dùng chữa phần trên (thượng bộ).

Thán hoàng bá: Thái thành mành mành sao lửa mạnh tới khi mặt ngoài xém đen nhưng phải tôn tính, lấy ra phun nước phơi khô. Thán hoàng bá dùng để cầm máu.

Hoàng bá còn dùng ngoài da: tán thành bột, bôi đắp chỗ đau.

Lưu ý: Người yếu dạ, lạnh bụng (tỳ hư) mà ỉa chảy, biếng ăn không được dùng.

Hoàng cầm, hoàng liên, hoàng bá đều tính vị lạnh, đắng nhưng hoàng liên mạnh và thanh hỏa ở tim, hoàng cầm mạnh về thanh nhiệt ở phổi, Hoàng bá mạnh về thanh thấp nhiệt ở hạ tiêu (nóng phần dưới).

Bài thuốc:

Bài số 1: Trừ thấp nhiệt, đau lưng, nhức gối:

Thương truật                                        30g

Hoàng bá                                             30g

Tán nhỏ, chế thành thuốc viên, uống với nước gừng. Chia làm 5 ngày.

Bài số 2: Chữa viêm gan, hoàng đản cấp tính, bụng trương cứng:

Hoàng bá                                               6g

Nhân trần                                             15g

Trái dành dành                                      9g

Đại hoàng                                              6g

Sắc uống.

Bài số 3: Chữa trẻ em đi lỵ ra máu:

Hoàng bá                                             15g

Xích thược                                           12g

Tán bột làm hoàn cho uống.

Bài số 4: Chữa viêm ruột, viêm dạ dày cấp:

Hoàng bá                                               9g

Mộc hương                                            6g

Sắc uống.

Dùng ngoài da: Hoàng bá tán bột mịn, vô trùng, pha với nước chè đặc hoặc đun lấy nước rửa ngoài da.

Bảo quản: Để nơi khô ráo, thoáng gó, tránh ẩm ướt và sâu mọt.

Biệt dược (phối hợp): Bát vị tri bá - Hà sa đại tạo hoàn - Kiện vị tiêu hóa - Nhị tiêng thang - Ù tai hư thận thang.

Bài thuốc Tri Bá Bát Vị Hoàn

Nguyên bản bài thuốc:

Bút Hoa Y Kính, Q.2

Giang Hàm Thô

Chủ trị: Trị âm hư hỏa động, xương yếu, tủy khô, mạch xích vượng.

Bài thuốc :

Bạch Phục linh                                    12g

Đơn bì                                                 10g

Hoàng bá                                               8g

Sơn dược                                            12g

Sơn thù nhục                                         8g

Thục địa                                               12g

Trạch tả                                                12g

Tri mẫu                                                   8g

Công dụng:

Trị âm hư hỏa động, xương yếu, tủy khô, mạch xích vượng.

Cách dùng:

Sắc uống ngày 1 thang sắc làm 2 lần.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Vị thuốc Đơn bì kỵ thai khi dùng cần chú ý.

Thục địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.

Bài thuốc Hà Xa Đại Tạo Hoàn (Y Phương Tập Giải)

Nguyên bản bài thuốc:

Hà sa đại tạo hoàn

Thành phần bài thuốc:

Tử hà sa                                            1 bộ

Thục địa                                           100g

Thiên môn                                     48g

Hoàng bá                                     60g

Đỗ trọng                                             48g

Mạch môn                                     48g

Qui bản                                             80g

Ngưu tất                                             48g

Nhân sâm                                     40g  

 

Cách dùng: Các vị tán nhỏ luyện mật làm hoàn, mỗi ngày dùng 12-16g chia 2 lần uống với nước muối nhạt.

Tác dụng: Đại bổ âm dương khí huyết.

Lâm sàng: Trên lâm sàng thường dùng chữa các chứng hư nhược, khí huyết hư, có thể hao tổn do mắc bệnh mãn tính lâu ngày, người gầy do nóng, tự hãn, đạo hãn, người già suy nhượcChủ trị: Âm hư huyết nhiệt, mắt tai kém tinh, râu tóc bạc sớm, hư lao thuỷ suy, bạc nhược hay quên…

Giải thích bài thuốc: Tử hà sa đại bổ nguyên khí dưỡng tinh huyết là chủ dược, các vị Qui bản, Thục địa, Thiên môn. Mạch môn bổ âm huyết, Nhân sâm ích khí sinh tân, Đỗ trọng, Ngưu tất bổ can thận mạnh gân cốt, Hoàng bá thanh nhiệt, Bạch linh kiện tỳ trừ thấp, các vị hợp lại thành một bài thuốc có tác dụng bồi bổ khí âm, dưỡng tinh huyết, là bài thuốc tăng cường sức khoẻ toàn diện đối với người hư nhược, thiên về âm huyết là chính.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Trong bài có vị Nhân sâm phản với vị Lê lô nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc. nguy hiểm chết người- Tuyệt đối không được dùng chung với Lê lô.

Ngưu tất có tính hoạt huyết tương đối mạnh và đi xuống, là vị thuốc kỵ thai, có thai dùng thận trọng.

Thục địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.

Bài thuốc Kiện Tỳ Hóa Đờm Thang

Nguyên bản bài thuốc:

380 Bài Thuốc Hiệu Nghiệm Đông Y.

Viện Trung Y Thượng Hải

Chủ trị: Kiện tỳ, hóa đờm. Trị cuống phổi sưng, rối loạn chức năng tiêu hóa, nôn mửa.

Thành phần bài thuốc:

Bạch truật                                              12g

Bán hạ (chế)                                            8g

Chích thảo                                               4g

Nhân sâm                                                8g

Phục linh                                                12g

Trần bì                                                     4g

Sắc uống.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Trong bài có vị Nhân sâm phản với vị Lê lô nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc nguy hiểm chết người- Tuyệt đối không được dùng chung với Lê lô.

Bán hạ có độc gây ngứa, kỵ thai phản vị Xuyên ô, Ô đầu, Phụ tử khi dùng chung có thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý.

Bài thuốc Nhị Tiên Thang

Nguyên bản bài thuốc:

Phụ Sản Khoa Học.

Viện Trung Y Thượng Hải

Thành phần bài thuốc: 

Ba kích                                                 12g

Đương quy                                           12g

Hoàng bá                                             12g

Tiên linh tỳ                                            16g

Tiên mao                                              16g

Tri mẫu                                                 12g

Công dụng:

Ôn thận dương, bổ thận tinh, tả thận hỏa, điều mạch xung nhâm. Trị chứng tổng hợp nơi người nhiều tuổi, huyết áp cao, thận âm thận dương không đủ mà hư hỏa bốc lên.

Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang sắc làm 2 lần.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả

Đương quy kỵ thịt heo, Rau dền. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.

Bài thuốc Kỷ Cúc Địa Hoàng Thang Gia Giảm

Nguyên bản bài thuốc:

Thiên Gia Diệu Phương.

Lý Văn Lượng

Chủ trị: Tư thận, trấn tinh, tiềm dương. Trị tỳ thận đều hư, khí huyết đều thiếu, tiểu cầu bị giảm. Có tác giả dùng chữa Chữa viêm màng bồ có hiệu quả tốt.

Thành phần bài thuốc:

Câu kỷ tử                                              16g

Cúc hoa                                                10g

Đại táo                                                  5 trái

Đẳng sâm                                             16g

Hoàng kỳ                                              20g

Kê huyết đằng                                      30g

Quy bản                                                16g

Sơn dược                                             16g

Tang thầm tử                                        16g

Thỏ ty tử                                               20g

Thục địa                                                16g

Thủ ô                                                    16g

Tiên mao                                               10g

Tiểu kế                                                  16g

Sắc uống.

Lưu ý khi dùng thuốc:

Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả.

Một số tài liệu cho rằng Đẳng sâm phản Lê lô. Chúng tôi không dùng chung Đẳng sâm và Lê lô.

Thục địa kỵ các thứ huyết, Củ cải, Hành. Nên kiêng khi uống thuốc hoặc dùng cách xa khi ăn trên 1 giờ.