MỖI NGÀY MỘT LÁ CÂY - SCROPHULARIA NINGPOENSIS HEMSL. (HUYỀN SÂM)
HUYỀN SÂM 玄参 Xuán Shēn (Rễ)
Tên khoa học: Scrophularia ningpoensis Hemsl., họ Hoa mõm sói (Scrophulariaceae).
Tên khác: Nguyên sâm - Hắc sâm - Scrophulaire (Pháp) - Figwort (Anh) - Radix Scrophulariae (Mỹ).
Bộ phận dùng: Rễ của cây Huyền sâm, thường vẫn gọi là củ (Radix Scrophulariae) phơi hay sấy khô.
Đã được ghi vào DĐTQ (1963) - (1997) và DĐVN (1983).
Mô tả: Cây Huyền sâm là một cỏ cao độ 1-2m, thân vuông thẳng, có phân nhánh. Lá hình trứng, đầu nhọn, lá đơn, mọc đối chéo chữ thập, phiến lá dài 3-8cm, rộng 2,5-6cm mép có răng cưa.
Hoa nhỏ mọc thành tán cuống ngắn, ở đầu cành hay đầu ngọn cây, hoa màu tím. Mùa hoa tháng 7-8 (cây Bắc huyền sâm Scrophularia buegerania Miq. cùng họ, có hoa màu trắng ngà, mọc thành chùm).
Cây Huyền sâm được trồng để lấy hoa nuôi ong và lấy rễ làm thuốc. Trồng bằng hạt ở Tam đảo (Vĩnh Phúc), Sa Pa (Lao Cai), Hà Giang, Lạng Sơn, Hưng Yên, Hà Nội (ngoại thành).
Huyền sâm trồng ở miền núi nơi mát thì củ mập nhiều thịt, trồng ở đồng bằng nơi nóng thì củ nhiều xơ.
Thu hái chế biến: Thường thu hái vào mùa thu, đông (tháng 10-11). Đào lấy rễ, cắt bỏ phần trên cổ rễ, mầm chồi và rễ con, rửa sạch đất cát, phơi tái, rồi đổ đống 3-4 ngày, lại phơi, cứ làm như thế cho đến khi bên trong hoàn toàn đen, xong đem phơi hoặc sấy khô.
Thủy phần dưới 14p100.
Tro toàn phần dưới 4p100.
Huyền sâm ít mùi, vị ngọt, hơi đắng.
Loại Huyền sâm rễ khô chắc, to mập, da mịn, thịt mềm, màu đen nhánh, vị đắng mặn, đầu gốc thân (lô đầu) nhỏ mà không dính rễ con là tốt.
Huyền sâm toàn củ đường kính to từ 0,60cm trở lên và dài 5-15cm.
Thành phần hóa học: Trong Huyền sâm có chất Scrophularin.
Có tài liệu ghi Huyền sâm chứa các chất phytosterol, alkaloid, đường, tinh dầu, acid béo, L. asparagin.
Công dụng: Theo Đông y, Huyền sâm vị đắng, mặn, tính hơi lạnh, vào 2 kinh Phế, Thận.
Có tác dụng tư âm, giáng hỏa (hạ nóng sốt), trừ phiền, làm hết khát, giải độc, nhuận tràng chữa đau họng rất tốt.
Một số tác giả Trung Quốc thí nghiệm trên súc vật cao rượu Huyền sâm có tác dụng giãn mạch, hạ thấp lượng đường trong máu và có tác dụng kháng sinh đối với nhiều loại vi khuẩn gây bệnh ngoài da.
Có tác giả thấy có tác dụng: giảm huyết áp, đối với tăng huyết áp do thận thì tác dụng rõ rệt.
Dùng chữa các chứng bệnh sốt nóng, miệng khát, khó chịu, sốt xuất huyết do muỗi truyền, phát ban, sốt nóng hâm hấp trong xương, cuống họng sưng đau, viêm amydal, mụn nhọt sưng tấy, tràng nhạc, đại tiện táo bón.
Liều dùng: 6-12g sắc uống. Không được dùng với vị Lê Lư (Hellebore).
Lưu ý: Người thuộc chứng âm hư không nóng và tỳ hư hàn, ỉa chảy không được dùng.
Bài thuốc:
Bài số 1: Chữa các chứng bệnh sốt, miệng khát khó chịu, sốt cao, có khi nói mê, hao tổn tân dịch, một số bệnh về máu, bệnh tinh hồng nhiệt (scarlatin) phát ban, sởi:
Huyền sâm 6g
Mạch môn đông 6g
Ngưu giác 4g
Ngân hoa 4g
Sinh địa 6g
Liên kiều 4g
Trúc diệp tâm 4g
Hoàng liên 3g
Đan sâm 4g
Sắc uống.
Bài số 2: Chữa họng sưng đau:
Huyền sâm 6g
Sinh địa 6g
Sơn chi tử 4g
Cát căn 4g
Hoàng cầm 4g
Kinh giới 4g
Cát cánh 4g
Sắc uống.
Bài số 3: Nhuận họng, giảm đau, chữa các chứng viêm đau họng:
Huyền sâm 15g
Hạt Ngưu bàng 15g
Sắc uống.
Bài số 4: Thang dưỡng âm, nhuận phổi, chữa bạch hầu:
Huyền sâm 15g
Sinh địa 12g
Mạch môn đông 3g
Cam thảo 3g
Bối mẫu 6g
Mẫu đơn bì 9g
Bạch thược 12g
Bạc hà 1,5g
Sắc uống.
Bài số 5: Chữa đau họng phát ban:
Huyền sâm 12g
Thăng ma 12g
Cam thảo 6g
Sắc uống.
Bài số 6: Chữa các chứng lao hạch vùng cổ (chưa vỡ mủ), viêm hạch lâm ba (tràng nhạc):
Huyền sâm 12g
Mẫu lệ 9g
Bối mẫu 6g
Liên kiều 16g
Hạ khô thảo 9g
Sắc uống.
Bảo quản: Để nơi khô ráo thoáng gió, đề phòng sâu bọ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét